انواع خط در معماری

یکی از اولین درس‌هایی که در مدرسه معماری یاد می‌گیرید، این است که خط جزء اصلی تمامی نقشه‌های معماری و عنصری ارتباطی است. همه نقشه‌ها با یک خط شروع می‌شوند.

دومین درس، اهمیت جزئیات کوچک است؛ اینکه چطور مسئله ساده‌ای مانند ضخامت خطوط در انواع خطوط نقشه‌کشی می‌تواند به‌طور کلی معنا را تغییر دهد.

ما در اینجا به‌دنبال این هستیم که چنین جزئیاتی را درک و پیچیدگی انواع خط در نقشه‌کشی را برای شما آسان کنیم.

انواع خط در نقشه‌کشی

به‌طور خلاصه انواع خط در نقشه‌کشی را می‌توان نقطه‌چین، خط‌چین، خط‌چین بزرگ یا خط ساده و … نام برد. هر یک از این خطوط هدف منحصربه‌فرد و معنای ویژه‌ای دارند. چه در نقشه‌کشی دیجیتالی (با نرم‌افزارهای نقشه‌کشی مانند اتوکد) یا نقشه‌کشی دستی، انواع خطوط نقشه‌کشی به نمایش و انتقال بهتر نیت نقشه کمک می‌کنند و آن را برای بیننده، خواناتر و ساده‌تر نشان می‌دهند.

انواع خطوط رابطه بین اشیا و عمق آن‌ها را نشان می‌دهد، اینکه کدام شی نزدیک‌تر و کدام دورتر قرار گرفته یا شی و جزئی در بالا یا پایین دیگری قرار دارد. با خواندن این مطلب تا انتها، به درک جامعی از این خطوط و نحوه استفاده آن‌ها در نقشه دست خواهید یافت.

انواع خطوط مرسوم در نقشه‌کشی چیست؟

پیش از اینکه به ادامه مطلب بپردازیم، بهتر است بدانید که در اغلب اوقات این خطوط و معنایی که دارند، از اصولی جهانی پیروی می‌کنند، معنای ثابتی دارند و در همه‌جا به‌صورت مشترک استفاده می‌شوند، البته همیشه استثنائاتی وجود دارد. ممکن است همه معماران از این اصول پیروی نکنند و کاربرد آن از شرکتی به شرکت دیگر متفاوت باشد.

بنابراین بهتر است همیشه از راهنمای خط در نقشه‌کشی استفاده کنید تا قصد و نیت خود را از به‌کارگیری هر نوع خط به مخاطب نشان دهید. برای درک تمایز و مفاهیم جهانی انواع خطوط نقشه‌کشی رایج، توصیف جامعی از انواع خط در معماری را گردآوری کرده و در ادامه توضیح می‌دهیم.

خط ساده

خط ساده یا همان خط پیوسته نشان‌دهنده لبه آشکار اشیاست. ضخامت این خطوط بسته به هدف مشخص، می‌تواند متفاوت باشد.

·         خطوط ساده نازک: این خطوط معمولا به اشیایی اشاره دارند که برش نخورده و اجسامی توپر هستند، مانند خطوط نما.

·         خطوط ساده ضخیم: خطوط ضخیم‌تر و تیره‌تر که نشان‌دهنده اشیای برش‌خورده هستند، مانند خطوط ضخیم برش پروفایل در پلان یا خطوط برش در مقطع.

خط‌چین

خط‌چین از مجموعه خط‌های تیره کوتاه با فاصله‌های مشخص شکل می‌گیرد که برای نشان‌دادن لبه اشیایی که به‌صورت مستقیم در نقشه دیده نمی‌شوند، استفاده می‌شود، مانند خطوط پنهان یا خطوط فرضی که در بخش‌های بعدی مفصلا توضیح داده می‌شوند.

خط‌چین ترکیبی

این نوع خط معمولا شامل ترکیبی از خط‌چین‌های بلند و کوتاه است که برای نشان‌دادن نقاطی استفاده می‌شوند که از لحاظ فیزیکی وجود ندارند اما نشانگری برای تعیین مرز یا نقاط مختلف در نقشه هستند، مانند عقب‌نشینی‌های سایت.

خطوط نمادین

خطوط نمادین اصطلاحی است برای انواع خط در نقشه‌کشی که اطلاعاتی را درباره نقشه به ما منتقل می‌کنند؛ مانند خطوط اندازه‌گذاری یا خطوط برش مقطع. شرح مفصل این نوع خط در ادامه می‌آید.

نکته‌ای که باید به خاطر داشته باشید، این است که تمام اشیای آشکار، «سالید» هستند و باید با خطوط ساده نشان داده شوند، درحالی‌که اشیای پنهان که به‌صورت مستقیم دیده نمی‌شوند، «غیرسالید» هستند و باید با خطوط غیرساده نشان داده شوند.

چرا از انواع خط در معماری استفاده می‌کنیم؟

در هر زمینه‌ای، متخصصان و فعالان آن حوزه باید به‌نحوی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این ارتباط نه تنها به‌عنوان عملی اجتماعی، بلکه برای اشتراک‌گذاری ایده‌های خود و کمک به دیگران برای درک دیدگاه آن‌هاست. برای تسهیل این ارتباط حرفه‌ای، افراد زبان و اصطلاحاتی فنی ایجاد کرده‌اند که به‌صورت جهانی درک و پذیرفته می‌شود.

معماری نیز زبان منحصربه‌فرد خود را خلق کرده که یکی از وجوه آن، انواع خط در معماری و ضخامت‌های آن‌هاست. با این زبان، انتقال اطلاعات نقشه‌ها و ارتباط با سایر متخصصان این حوزه بسیار آسان شده است.

در بسیاری از برنامه‌های نقشه‌کشی مانند اتوکد، امکانی وجود دارد که می‌توان این خطوط را به نقشه افزود تا اجزا و اشیای شبیه بهم را راحت‌تر مدیریت کرد.

چطور از انواع خط در نقشه‌کشی استفاده می‌شود؟

در ادامه به کاربرد عمومی انواع خط در نقشه‌کشی می‌پردازیم:

نقطه‌چین

نقطه‌چین و خطچین معمولا به جای یکدیگر استفاده می‌شوند و برای نشان‌دادن هر جزء پنهان در پلان، نما یا مقطع به کار می‌روند. انتخاب اینکه نقطه‌چین یا خط‌چین استفاده شود، کاملا به معمار بستگی دارد.

تک‌خط ساده

تک‌خط ساده برای نشان‌دادن لبه‌های آشکار اشیا استفاده می‌شود. این جزء می‌تواند یکی از مبلمان مانند کاناپه، میز یا پیشخان باشد. در عین حال می‌تواند بخشی از ساختار ساختمان باشد، مانند دیوار یا تیر یا حتی عنصری منظری. در هر صورت تک‌خط ساده نشان‌دهنده خط بیرونی هر جزء است.

دوخط ساده با هاشور

وقتی دو خط ساده در کنار یکدیگر به کار می‌روند و بین آن‌ها با رنگ یا هاشور پر می‌شود (هاشور الگودار که نشان‌دهنده متریال آن جزء است)، دیوار را نشان می‌دهد. این دیوارهای برش‌خورده را می‌توان در پلان و مقطع دید که شرح مفصل آن در آموزش طراحی پلان آمده است.

خط‌چین کوتاه

همان‌طور که گفته شد گاهی این نوع خط به جای نقطه‌چین استفاده می‌شود و هر دوی این خطوط در نقشه‌کشی برای نشان‌دادن اجزایی به کار می‌روند که بالاتر از خط برش پلان قرار گرفته‌اند.

در نما از این نوع خطوط برای نمایش اشیا و اجزایی استفاده می‌شود که پشت در یا دیوار قرار دارند اما باید به دلیلی نشان داده شوند.

خط‌چین بلند

از لحاظ بصری، خط‌چین بلند و کوتاه مشابه یکدیگرند، تنها طول آن‌ها متفاوت است. این خطوط عمدتا برای نشان‌دادن اشیای نادیدنی و پنهان به کار می‌روند که در نقشه دیده نمی‌شوند اما اهمیت دارند. گاها نیز از خط‌چین بلند برای نمایش اجزایی استفاده می‌شود که بالاتر از اشیای نشان‌داده‌شده با خط‌چین‌های کوتاه قرار دارند.

در پلان‌های سایت، خطوط تراز موجود نیز با خط‌چین بلند نشان داده می‌شوند، درحالی‌که خطوط تراز مصنوعی یا جدید با خط ساده نازک دیده می‌شوند.

خط‌چین ترکیبی

یکی دیگر از انواع خط در نقشه‌کشی، خط‌چین ترکیبی است که از خط‌چین کوتاه و بلند تشکیل شده و برای مقاصد مختلف استفاده می‌شود اما معمولا نقاط ارجاعی یا خطوط نمادین را نشان می‌دهند. اغلب برای درک بهتر این نوع خطوط به راهنمایی احتیاج است تا معنای دقیق هر یک از آن‌ها را مشخص کند.

خط منحنی

خط منحنی در پلان بیشتر برای بازشو به کار می‌رود و از خط ساده نازکی تشکیل می‌شود (بعضی از معماران نیز خطوط منحنی را به‌صورت نقطه‌چین ترسیم می‌کنند). خطوط منحنی برای نشان‌دادن درهای لولادار و چرخان استفاده می‌شوند و موقعیت منحنی، نوع بازشو را نشان می‌دهد.

دسته‌بندی انواع خط در نقشه‌کشی

همان‌طور که پیش از این گفته شد، ممکن است اجزای دقیق این گروه‌ها با توجه به خواست معمار تغییر کنند اما برای درک عمومی، می‌توان انواع خط در معماری را به گروه‌های زیر تقسیم کرد:

خطوط مرکزی

همان‌طور که از نام این خطوط پیداست، خطوط مرکزی برای نشان‌دادن هسته مرکزی اشیا و برای ترازکردن استفاده می‌شوند. باید گفت که این خطوط از نوع خط‌چین هستند و با ترکیبی از خط‌چین‌های کوتاه و بلند نشان داده می‌شوند.

این خطوط اجزا یا اشیای سالید را نشان نمی‌دهند و خیلی ساده جانمایی یک شی در آن صفحه را نشان می‌دهند. علامت اختصاری آن‌ها CL است که از گیج‌شدن بیننده جلوگیری می‌کند.

خطوط اندازه‌گیری

خطوط نازک پیوسته‌ای که فاصله بین دو نقطه را با مقدار عددی آن نشان می‌دهند و اندازه دقیق فاصله بین آن دو را مشخص می‌کنند. ممکن است در دو انتهای خط، پیکان نیز وجود داشته باشد.

خطوط دنباله

خطوط دنباله (یا خطوط نازک) نشان‌دهنده حد انتهایی شی اندازه‌گیری‌شده هستند و به ما کمک می‌کنند بفهمیم که مقدار اندازه‌گیری‌شده دقیقا چه بخشی را نشان می‌دهد. این خطوط عمود بر خطوط اندازه‌گیری رسم می‌شوند.

خطوط برش مقطع

از انواع خطوط نقشه‌کشی می‌توان به خط برش اشاره کرد که خطی ضخیم بر روی پلان است که معمولا به‌صورت خط‌نقطه رسم می‌شود و محل دقیق برش مقطع را نشان می‌دهد. خطوط برش مقطع همیشه با پیکان یا نوع دیگری از نماد در انتهای خود همراه هستند که جهت دید مقطع را مشخص می‌کند و معمولا با حروفی مانند A و … نام مقطع را نشان می‌دهد.

خطوط مقطع

خطوط نازکی که با زاویه 45 درجه رسم می‌شوند و به‌منزله هاشوری هستند که نشان می‌دهد شی موردنظر در مقطع برش خورده است.

خطوط فرضی

خطوط فرضی از انواع خط در نقشه‌کشی هستند که نشان‌دهنده ویژگی‌های بالاسری مانند آویزها، دنباله بام، تیر و جزئیات سقف و بازشوهای بالاتر از خط برش پلان هستند.

پس هر ویژگی یا عنصری که بالاتر از خط برش قرار بگیرد، با خط‌چین نمایش داده می‌شود و خطوط فرضی نام می‌گیرد. گاها برای نشان‌دادن موقعیت جایگزین اشیای متحرک مانند در باز یا بسته نیز استفاده می‌شوند.

خطوط پنهان

خطوط پنهان برای نمایش لبه‌های مبهم شی یا جزئی کاملا پنهان در نقشه معماری به کار می‌رود. برای مثال، ساختارهای زیر زمین یا طبقه زیرین. خطوط پنهان معمولا به‌صورت خط‌چین نشان داده می‌شوند.

خط شی

خطوط شی در واقع خطوط ساده نازک یا ضخیمی هستند که برای تعیین لبه بیرونی تمام اشیای آشکار در نقشه به کار می‌روند.

خط محدوده

خط مرز و محدوده که با نام خطوط ملکی نیز شناخته می‌شوند که در طراحی نقشه معماری به آن اشاره شده است، خط‌چین‌هایی هستند که وسعت طرح و جایی که باید ساختمان ساخته شود را نشان می‌دهند.

خط مرزی

ایجاد ترکیب خوانا و قابل درک در نقشه معماری اهمیت بسیاری دارد و باید از آشفتگی جلوگیری کرد. خطوط مرزی به این ترکیب‌بندی کمک می‌کند. خطوط ساده پیوسته‌ای هستند که کمک می‌کنند نقشه‌های مختلف را بتوان تشخیص داد (هر طبقه در محدوده‌ای مجزا) و عنوان آن را از بقیه نقشه‌ جدا می‌کند.

خط شکست

خطوط شکست برای نشان‌دادن اجزایی با شکل یکسان در کلیت آن استفاده می‌شوند که برای قرارگیری کامل در نقشه بسیار طویل هستند (مانند پله‌ها). به‌علاوه برای تفکیک مقاطع یک شی در جهت درک آسان‌تر به کار می‌روند.

انواع خطوط شکست در نقشه‌کشی:

·         خطوط شکست استوانه‌ای: برای نمایش برش مقطع شی استوانه‌ای که برای دید بهتر کوتاه یا نصف می‌شود.

·         خطوط شکست کوتاه: خطوط پرچین و شکن ضخیم برای نشان‌دادن مقطع مجزا از شی مسطح.

·         خطوط شکست بلند: این خطوط بخش دیگر شی نشان‌داده‌نشده یا حذف‌شده را نمایش می‌دهند.

خطوط راهنما

خطوط نازکی که برای اشاره یا راهنمایی به سمت جزئی خاص استفاده می‌شوند که بعضا با نوشته‌ای همراه است. این خطوط معمولا با زاویه 45 درجه رو به پایین رسم می‌شوند و نباید با خطوط اندازه‌گیری یا دنباله و خط برش مقطع موازی باشند.

وزن انواع خط در معماری به چه معناست؟

وزن خط به ضخامت و چگالی بصری (روشنی یا تیرگی) یک خط اشاره دارد. وزن در انواع خطوط نقشه‌کشی، تعیین‌کننده قدرت و ضخامت یک خط در مقایسه با پس‌زمینه است. وزن‌های متنوع انواع خط در نقشه‌کشی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم بین اجزایی که در سلسله‌مراتب فیزیکی و بصری متفاوتی هستند، تمایز قائل شویم.

در هر نقشه مقیاس‌دار معماری، این وزن‌های خطوط بصری به خوانایی بیشتر کمک می‌کنند.

به همین ترتیب در مدرسه معماری، وقتی دانش‌آموزان نقشه‌کشی دستی را شروع می‌کنند، با انواع قلم‌های نقشه‌کشی آشنا می‌شوند. هر یک از این قلم‌ها ضخامت مشخصی دارد که به ما امکان رسم ساده خطوط با وزن‌های متفاوت را می‌دهد و باعث تمایز در عناصر گوناگون می‌شود.

انواع وزن خطوط

انواع مختلف وزن خطوطی که باید با آن‌ها پیش از نقشه‌کشی معماری آشنا شوید در ادامه توضیح داده می‌شود. ارزش عددی، میزان ضخامت یا شماره قلم ترسیم است:

خطوط ساخت (6H-4H, ~0.05mm – 0.1mm / 0.18 – 0.25 pt)

نازک‌ترین خطوط نقشه هستند که معمولا هدف آن‌ها، کمک به ایجاد هندسه پایه در طول فرایند طراحی اولیه است. این خطوط به‌اندازه کافی پیدا هستند که بتوان در طراحی از آن استفاده کرد و به‌اندازه کافی نیز نازک هستند که در ادامه به‌راحتی پاک شوند.

درست است که گاهی در پایان کار، این خطوط پاک می‌شوند اما گاهی هم برای کمک به توضیحات بیشتر یا فهم بصری و زیبایی‌شناختی، دست‌نخورده باقی می‌مانند.

خطوط نازک (4H-2H, ~0.10mm / 0.3 – 0.4 pt)

این خطوط که تنها کمی از خطوط ساخت ضخیم‌تر هستند، باید کاملا واضح و آشکار باشند و برای نمایش خطوط نمادین (خطوط اندازه‌گیری، خطوط دنباله و خطوط مقطع) یا خطوط منحنی (برای بازشوی درها) و گاها برای منظر و محوطه‌سازی استفاده می‌شوند.

خطوط متوسط (F-H, ~0.2mm / 0.5 – 0.6 pt)

خطوط متوسط برای نشان‌دادن اجزای غیرساختاری در نقشه مانند مبلمان یا در و پنجره‌ها استفاده می‌شود.

خطوط برجسته (HB-B, ~0.3mm-0.4mm / 0.7 – 1 pt)

دسته دوم خطوط تیره از انواع خط در نقشه‌کشی معماری به خطوط برجسته‌ای اشاره دارد که برای محدوده اولیه یا بیرونی‌ترین رد و شبح ساختمان یا شی که آن را از زمین متمایز می‌کند، به کار می‌روند.

خطوط برش (B+, 0.4mm  و بالاتر / 1 pt و بالاتر)

خطوط برش تیره‌ترین انواع خط در نقشه‌کشی معماری بر روی نقشه هستند و برای دیوارها، ستون‌ها و تمامی اجزای ساختاری و غیرساختاری دیگر که برش خورده‌اند، استفاده می‌شوند.

خطوط نازک در برابر خطوط ضخیم

تمامی نقشه‌های معماری از قبیل پلان، مقطع یا نما، دید خاصی از ساختمان را برای ما ایجاد می‌کنند و یکی از مهم‎‌ترین اطلاعات آن‌ها، دانش جانمایی اجزاست، اینکه کدام یک جلوتر و کدام یک عقب‌تر هستند.

از آنجا که بیشتر این نقشه‌های معماری دوبعدی هستند، اگر تمام خطوط مانند هم رسم شوند، تمایز بی‌شمار خطوط از یکدیگر دشوار خواهد بود و اینجاست که اهمیت وزن خطوط مشخص می‌شود.

خطوط ضخیم‌تر برای نشان‌دادن اجزایی به کار می‌روند که در نزدیک‌ترین حالت به ما قرار دارند و خطوط نازک‌تر آن‌هایی هستند که اشیای دورتر را نشان می‌دهند. حتی در نقشه‌ها و ارتوگرافیک‌های سه‌بعدی، وزن خطوط نماد سلسله‌مراتب و جانمایی است.

چرا وزن خطوط اهمیت دارد؟

وزن انواع خطوط نقشه‌کشی یکی از مهم‌ترین وجوه نقشه‌های معماری است و می‌تواند مهم‌ترین عامل در خوانایی نقشه‌های شما باشد. در ادامه به نکاتی اشاره می‌شود که اهمیت این مسئله را روشن می‌کند.

عمق اشیا

وقتی نقشه‌ای دوبعدی یا ترکیب‌بندی سه‌بعدی طراحی می‌کنید، کاری که معماران همیشه انجام می‌دهند، عمق‌بخشیدن به اشیاست که اهمیت بسیاری دارد. در غیر این صورت ممکن است نقشه، ترکیبی نامنسجم از خطوط به نظر برسد.

ارتباط اشیا

وقتی دو شی وزن متفاوتی دارند، این موضوع به درک ما از رابطه بین این دو و فضا کمک می‌کند. همچنین جایگاه دقیق و موقعیت قرارگیری این دو را مشخص می‌کند.

سلسله‌مراتب

ایجاد سلسله‌مراتب از اهداف اولیه وزن خطوط است. برای مثال، اجزای مهم با ضخامت بیشتری ترسیم می‌شوند و این درحالیست که کم‌اهمیت‌ترها (مانند خطوط ساخت) نازک‌تر هستند.

خوانایی

وقتی وزن خطوط را به گزینه‌های مختلفی تخصیص می‌دهید، به بیننده اجازه می‌دهید تا تمایز بین دو جزء را تشخیص دهد. در غیر این صورت تمام اجزا درهم‌آمیخته به نظر می‌رسند. در این صورت وزن خطوط می‌تواند خوانایی نقشه را افزایش دهد.

نحوه ایجاد و استفاده از انواع خط در نقشه‌کشی

راه‌های متعددی برای استفاده از وزن خطوط در نقشه‌های معماری وجود دارد و معماران مختلف ترجیحات متفاوتی دارند. اما برای راحتی شما، ما فهرست برخی از مهم‌ترین و ساده‌ترین روش‌های ایجاد و استفاده از انواع خط در معماری را گردآوری کرده‌ایم:

ضخامت

آسان‌ترین روش، استفاده از قلم‌های متفاوت است یا چندبار کشیدن با یک قلم تا خطی تیره‌تر و ضخیم‌تر به نظر رسد.

تراکم متفاوت

علاوه‌بر قلم ضخیم، می‌توان با رسم خطوط متعدد نزدیک به هم، وزن متفاوتی ایجاد کرد. در این حالت می‌توان بین خطوط و اشیا تمایز ایجاد کرد.

تنوع

استفاده از خطوط با وزن‌های متفاوت و انواع خطوط نقشه‌کشی، درک نقشه را آسان‌تر خواهد کرد. این تنوع را نه تنها با وزن متفاوت خطوط، بلکه با تغییر رنگ آن‌ها نیز می‌توان ایجاد کرد. برای مثال، تمامی درها قرمز و پنجره‌ها آبی باشند.

نزدیکی و دوری

همان‌طور که توضیح داده شد، وقتی از خطوطی با وزن‌های مختلف استفاده می‌کنید، باید نزدیکی اشیا را به خاطر داشته باشید. وقتی شی به شما نزدیک باشد، خطوط ضخیم و تیره و وقتی دور باشد، نازک و کم‌رنگ خواهند بود.

تمایز

در نظر داشته باشید که هدف از استفاده خطوط با وزن‌های مختلف، ایجاد سلسله‌مراتب بین اشیای گوناگون است. پس وقتی اولویت‌های درونی تمامی اجزا را مشخص کردید، می‌توانید کار را با تخصیص وزن‌های مختلف به خطوط آغاز کنید تا کار نقشه‌خوانی آسان‌تر شود.

متریال‌دهی

روش دیگر برای استفاده از وزن متفاوت انواع خط در نقشه‌کشی، هاشورزدن آن‌ها در نقشه است. با توجه به مقیاس نقشه، گاهی امکان هاشورزدن آن وجود دارد که هر یک متریال به‌کاررفته در اشیا را نشان می‌دهند.

برای مثال، استفاده از خطوط مورب متقاطع به خاک اشاره دارد و دو خط مورب با فاصله نزدیک نشان‌دهنده آجر است. علاوه‌براین می‌توان از ماژیک یا خودکار برای پرکردن دیوار برش‌خورده در مقطع یا پلان استفاده کرد.

خلاصه

به‌صورت کلی کاملا مشخص است که بدون مدیریت آگاهانه و استفاده از وزن‌ها و انواع خط در نقشه‌کشی، ترسیم موفق نقشه معمارانه تقریبا غیرممکن است. با به‌کارگیری تکنیک‌های گفته‌شده، نقشه‌ها علاوه‌بر خوانایی، مطلوبیت بصری پیدا می‌کنند.