از آغاز تا اتمام ساخت، پیشرفت یک پروژه معماری، فرایندی بسیار طولانی است. در این میان، تاثیرات بیرونی، مقررات، نیروها، عوامل داخلی مختلف و مشارکت تیم طراحی را نیز باید در نظر گرفت.
در روند طراحی معماری، مجموعه‌ای از نقشه‌ها و اسنادی وجود دارند که برای موفقیت و کارایی بیشتر پروژه‌ها ضروری هستند. طی‌کردن این مراحل را در قالب فرآیند طراحی معماری در ادامه تشریح خواهیم کرد.
چرا به مراحل طراحی معماری نیاز است؟
مراحل طراحی معماری (که معمولا در 7 بند خلاصه می‌شود)، توسعه و تحلیل پروژه را در مراحل مختلف امکان‌پذیر می‌کند. این کار باعث ایجاد سیستم و نظمی برای برنامه پروژه می‌شود، دوره‌های بررسی پروژه را مشخص می‌کند، سند ساختاریافته‌ای از اطلاعات طراحی را به وجود می‌آورد و مراحل صدور صورت‌حساب نیز روال طبیعی خود را طی می‌کند.
مدیریت ساخت و طراحی هر ساختمانی مسئولیت بسیار بزرگی است و به همین دلیل است که این حرفه با مقررات سختی روبه‌روست.
پس از فرآیند ساخت پروژه، امکان بازنگری در آن بسیار محدود است و پس از اتمام ساخت، دیگر چنین فرصتی وجود نخواهد داشت. پس داشتن مجموعه‌ای از مراحل طراحی معماری به سازماندهی مدیریت و رسیدن به مقصود طراحی کمک می‌کند.
پیروی از روند طراحی معماری باعث کارایی و شفافیت اطلاعات ساخت می‌شود و ریسک کار را تا حد ممکن کاهش می‌دهد. در ادامه این مطلب تمامی مراحل طراحی معماری از جمع‌آوری اطلاعات، طراحی تا ساخت آورده شده است.
اگر دانشجوی معماری هستید، روند طراحی معماری مشابه همان کاری است که معماران انجام می‌دهند و در اینجا به مراحل کلیدی آن پرداخته‌ایم که شما می‌توانید با دنبال‌کردن آن‌ها پروژه خود را با روشی ساختارمند تکمیل کنید.
7 مرحله فرایند طراحی معماری
از معماران گرفته تا پیمانکاران، مهندسان و گروه‌های دیگر با تخصص‌های مختلف در توسعه پروژه نقش دارند. فرآیند طراحی معماری به این گروه‌ها کمک می‌کند تا با یکدیگر به‌خوبی همکاری کنند.
مراحل طراحی معماری که در ادامه ذکر می‌شوند، انتظارات صریح هر پروژه را با تعیین مهلت‌های تحویل پروژه و ضرب الاجل‌های واقع‌بینانه مشخص کرده است.
1. مرحله پیش از طراحی
مرحله پیش از طراحی یا مرحله برنامه‌ریزی به فهم بریف پروژه، نیازهای کارفرما، جستجوی اطلاعات مربوط به پروژه و ایده‌های مدِنظر اختصاص دارد.
تعریف مسئله
در وهله اول باید الزامات پروژه مشخص شود، برای مثال اگر کارفرما محدودیت‌هایی همچون بودجه یا زمان محدودی برای رسیدن به نتیجه مطلوب داشته باشد، باید صریحا قید شوند. پس در این مرحله از روند طراحی معماری باید برای تعریف پروژه، تحلیل ویژگی‌های آن و تعیین اهداف پروژه، بریف طراحی تهیه کرد.
تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات
حال که موارد مذکور انجام شد، باید به جمع‌آوری اطلاعات پرداخت تا به توسعه پروژه کمک کند. علاوه‌براین، داده‌هایی که گردآوری می‌شوند ممکن است در تصمیمات طراحی آینده نیز کمک‌کننده باشد.
فهرستی از اطلاعاتی که برای پروژه ضروری هستند، به شرح زیر است:
- هدف پروژه
- خواسته‌های کارفرما
- مقیاس
- کاربری ساختمان
- ساختمان‌های اطراف
- همسایگی‌ها
- شرایط سایت
- کدهای ساختمان
- مقررات منطقه
تحلیل یا آنالیز سایت اطلاعاتی همچون محدودیت‌ها و مزایای آن را در اختیار می‌گذارد و در نهایت به معمار کمک می‌کند که چطور به این شرایط پاسخ مناسبی بدهد.
طوفان فکری و تحلیل ایده‌ها
وقتی جمع‌آوری اطلاعات پروژه تکمیل شد، قدم بعدی حل مسئله است. در این مرحله از فرآیند طراحی معماری باید از دانش معماری خود، اسکیس‌زدن و مدل‌سازی طرح‌های احتمالی برای نشان‌دادن شرایط سایت و نیازهای کارفرما استفاده کنید.
در ضمن می‌توانید عناصر دیگری که میخواهید در پروژه دخیل باشند را نیز در نظر بگیرید.
پس از فکرکردن راجع‌به طرح‌های اولیه پروژه، وقت بررسی آن‌ها رسیده تا ببینیم کدام عناصر کارایی کافی و مناسب را دارند.
این کار باعث می‌شود بتوانید طرح کامل‌تری را با درنظرگرفتن ویژگی‌های ایده‌های اولیه تدوین کنید.
2. مرحله طراحی شماتیک
به‌دنبال اولین ملاحظه ایده‌های پروژه، گام بعدی در مراحل طراحی معماری، بسط طرح‌ها و ارائه آن به کارفرماست.
توسعه پروپوزال طراحی
در مرحله طراحی شماتیک، معماران پلان سایت، پلان طبقات و نمای ساختمان را آماده می‌کنند که برای آشنایی با هر یک از این‌ها می‌توانید به وبسایت معماری مراجعه کنید. علاوه‌براین، نقشه‌های سازه، مکانیکی، الکتریکی، لوله‌کشی و سیستم‌های تهویه مطبوع نیز تهیه می‌شوند.
ارائه ایده‌های خود به دیگران برای بازخورد گرفتن
معمار طی چندین جلسه با کارفرما، طرح‌ها و مدل‌های احتمالی خود را ارائه می‌کند تا درباره ایده‌های مطلوب بحث و گفتگو کنند. گاه‌وبیگاه، ممکن است در یک طرح یا ویژگی‌هایی از ساختمان بین طراح و کارفرما اختلاف‌نظر وجود داشته باشد. در چنین حالتی، مهم است که خواسته کارفرما را منظور کرد اما در عین حال ایده خود را نیز قانع‌کننده ارائه دهید.
تجزیه و تحلیل
بعد از جلسه با کارفرماها، معمار باید بازخورد آن‌ها را در نظر داشته باشد و تغییرات بهتر است در همان مراحل اولیه فرآیند طراحی معماری اعمال شود.
در نهایت، معمار و کارفرما تا جایی پیش می‌روند که در مسیر طراحی برای مرحله بعدی به توافق برسند.
3. مرحله توسعه طرح
در مرحله بعد، معمار پلانی با جزئیات بیشتر از طرح تهیه می‌کند که مطابق توافقش با کارفرما باشد. این نقشه شامل جانمایی درها و پنجره‌ها و تعیین فرم ساختمان است.
در اینجاست که مهندس سازه به گروه طراحی ملحق می‌شود تا به برآورد پروژه و چگونگی ساخت طرح‌های مختلف کمک کند.
مرور و بازنگری
معمار طرح‌های نهایی داخل و خارج ساختمان را به کارفرما ارائه می‌دهد. به‌علاوه عناصری مانند مصالح، اتصالات و پرداخت‌های نهایی نیز به بحث گذاشته می‌شوند. در صورت مخالفت نیز باید در این جزئیات با کارفرما به توافق برسید.
اصلاح و بهبود
در پایان مرحله توسعه طرح در روند طراحی معماری، نمای خارجی ساختمان، چیدمان و تمامی ابعاد تکمیل می‌شوند. علاوه‌براین، بیشتر مصالح نیز باید انتخاب شده باشند. تغییرات جزئی نهایی نیز در طرح ساختمان اعمال می‌شود.
4. مرحله اسناد ساختوساز
در این مرحله از فرآیند طراحی معماری، معمار از مرحله ارائه خدمات طراحی به تولید طرح‌های ساختوساز برای توسعه پروژه می‌رسد.
معمولا این مرحله طولانی‌ترین بخش روند طراحی معماری است، چون معماران باید مطمئن شوند که طرح آن‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده که قابلیت اجرا دارد و اسناد نیز باید تاییدیه بگیرند.
علاوه‌براین، در این مرحله ممکن است یک پیمانکار ساختوساز داخلی نیز به گروه بپیوندد. مجموعه طرح‌های موردِنیاز در این مرحله، مجوزها و نقشه‌های سازه‌ای هستند.
مجوز ساخت را باید به نهاد مربوطه محلی فرستاد تا تائیدیه آن‌ها را دریافت کرد و این فرآیند ممکن است کمی زمان‌بر باشد، پس ضروری است که این مرحله حتما انجام شود.
اسناد مربوط به ساختوساز نیز شامل جزئیات و ابعاد طرح مربوطه می‌باشد تا سازنده بتواند از آن در روند ساخت استفاده کند.
5. مرحله مجوز ساخت
وقتی معمار برای مجوز ساخت درخواست می‌دهد، نهاد مربوطه یکپارچگی ساختاری آن و پیروی از مقررات بومی و محلی و همچنین ضوابط ساختوساز ساختمان را بررسی می‌کند. این کار برای پیشگیری از اشتباهات احتمالی خطرناک در طول فرآیند ساخت و مصونیت معماران، سازندگان و صاحبان املاک ضروری است. در هر صورت پروژه بدون مجوز وجاهت قانونی ندارد.
در پروژه‌های کوچک، اخذ مجوز ممکن است چند روز به طول انجامد و این در حالی است که برای پروژه‌های بزرگ‌تر زمان انتظار ممکن است چندین ماهه باشد.
6. مرحله مناقصه و مذاکره
این گام از مراحل طراحی معماری تنها برای شرکت‌های معماری که خودشان سازنده پروژه نیستند، قابل‌اجراست. در مرحله مناقصه، معماران باید شرکت پیمانکاری را برای ساخت طرح خود تعیین کنند. بهتر است با سازنده‌ای قرارداد ببندید که مجوز ساخت داشته باشد تا کار شروع شود.
علاوه‌براین، معمار در انتخاب سازنده به کارفرما مشاوره می‌دهد تا با بهترین کیفیت و قیمت قرارداد بسته شود. روش اول پیشنهاد مذاکره است؛ پیمانکاران باید نقشه‌های ساختوساز را بررسی کرده و مصالح و برنامه‌ها را در نظر گیرند. گاهی کارفرما از قبل سازنده خاص خود را مدنظر دارد.
در این فرآیند رقابتی، معمار پیشینه سازندگان محلی را بررسی کرده و از آن‌ها دعوت می‌کند تا برای عقد قرارداد با یکدیگر رقابت کنند.
وقتی اسناد ساخت تحویل داده می‌شوند، پیمانکار معمولا سه هفته فرصت دارد تا پیشنهاد خود را آماده کند. مهم‌ترین عامل در انتخاب پیمانکار، قیمت پیشنهادی است، البته باید کیفیت کار و تجربه را نیز در نظر گرفت.
ناگفته نماند که پیمانکار با کارفرما قرارداد می‌بندد، نه معمار. ازاین‌رو کارفرما می‌خواهد مطمئن شود که بهترین سازنده را برای اجرای کار انتخاب کرده است.
7. مرحله مدیریت ساختوساز
در آخرین مرحله از فرآیند طراحی معماری، معمار به دفعات از سایت بازدید می‌کند تا به تمامی سوالات سازندگان پاسخ داده و راه‌حل‌های ممکن را نشان دهد. این کار برای پیشگیری از تاخیرهای احتمالی ضروری است.
بسته به مقیاس پروژه، معمار ممکن است به‌صورت هفتگی یا ماهانه از سایت بازدید کند. به‌علاوه، عوامل اجرایی در این مرحله مسئولیت توسعه پروژه را به عهده دارند.
بسته به پروژه، این مرحله ممکن است چندین سال زمان ببرد تا ساختمان تکمیل شود.
مراحل طراحی معماری برای دانشجویان
بااین‌وجود که دانشجویان معماری اغلب پروژه‌های خود را اجرا نمی‌کنند، باز هم باید همان مراحل طراحی معماری پروژه‌های واقعی را طی کنند. این کار به برنامه‌ریزی و ارتقای طرح کمک می‌کند.
1. تعریف مسئله
مشابه آنچه معماران انجام می‌دهند، دانشجویان نیز باید پروژه خود را تعریف کنند. اغلب یک صفحه اطلاعاتی از قبیل موقعیت سایت و مواردی که باید تحویل داده شوند به استاد ارائه می‌شود. استاد ممکن است از شما یک نمونه کوچک شده، ارائه نمایش اسلاید و تعدادی نقشه چاپ‌شده بخواهد.
2. جمع‌آوری اطلاعات
وقتی از ماهیت پروژه آگاه شدید، باید به جمع‌آوری اطلاعات بپردازید که می‌توان با آنالیز سایت و تحقیق، فرآیند طراحی معماری بهتری داشت. البته این کار تنها در صورتی ممکن است که سایت مشخصی برای پروژه وجود داشته باشد. در این صورت می‌توانید از سایت بازدید کرده و اطلاعات زیر را به دست آورید:
- جهت نور
- شرایط اقلیمی
- موقعیت درخت‌ها
- ابعاد
- ساختمان‌های اطراف
- سیرکولاسیون یا مسیر عبوری افراد درون یا اطراف سایت
اگر هم دسترسی به سایت آسان نباشد، می‌توان با استفاده از گوگل‌مپ یا گوگل‌ارث به‌صورت مجازی شرایط سایت را بررسی کرد.
3. طوفان فکری و تحلیل ایده‌ها
پس از مرحله جمع‌آوری اطلاعات سایت در روند طراحی معماری، می‌توانید به این فکر کنید که چگونه به عناصر طراحی ویژه برسید. عناصری که میخواهید در پروژه‌تان بگنجانید. برای مثال، سبک معماری شما چه خواهد بود؟ با سبک‌های مختلف معماری نیز می‌توانید در وبسایت معماری آشنا شوید. نمونه‌ای از عناصر طراحی، سایه‌اندازی فضای بیرونی است.
4. ارائه راه‌حل
پس از آنکه عناصر مدنظر تعیین شد، می‌توان ایده‌پردازی طرح را شروع کرد. توصیه می‌شود که دانشجویان کار را با اسکیس‌زدن از ایده‌های خود آغاز کنند. در این مرحله، طرح‌های سریع دستی کارایی بیشتری نسبت به نرم‌افزار کامپیوتری دارند. چون بهتر می‌توانند ایده‌های مختلف را نشان داده و کانسپت‌ها را ثبت کنند.
اگر به دنبال کانسپت در معماری هستید، وبسایت معماری را از دست ندهید.
پس از بررسی ایده‌ها می‌توان یکی از آن‌ها را با نرم‌افزارهایی مانند راینو، اتوکد یا اسکچ‌آپ مدل‌سازی کرد. تهیه پلان‌ها و مقاطع نیز به بیان بهتر ایده در مرحله بعد کمک می‌کند.
5. بازخورد گرفتن
بهتر است ایده‌های خود را به تمامی افرادی که می‌توانند به بهبود آن کمک کنند، نشان دهید. بسته به روند کلاس، ممکن است قبل از ارائه نهایی، جلسات کرکسیون داشته باشید.
پس سعی کنید تمامی بازخوردهای اساتید و دوستان را یادداشت کنید. اگر هم از ایده‌های خود مطمئن نیستید، بهتر است با دانشجویان سال‌های بالاتر از خود یا دستیاران اساتید مشورت کنید.
6. اصلاح
پس از بازخورد گرفتن از افراد مختلف، بهتر است تغییراتی که باعث اصلاح و بهبود کار می‌شوند و با آن‌ها موافق هستید را در مراحل طراحی معماری اعمال کنید. ممکن است فرآیند بازخورد و اصلاحیه، طولانی شود اما نهایتا به بهترشدن شما و کارتان کمک خواهد کرد.
در نهایت برای تکمیل پروژه باید نقشه‌های بیشتری تهیه کنید، مانند مدل آگزنومتریک انفجاری. در این مسیر، ساخت ماکت فیزیکی هم به فهم بهتر مقیاس، نورپردازی و مصالح پروژه کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
به‌صورت کلی معماران مسئولیت بزرگی در فرآیند طراحی معماری ساختمان‌های اطراف ما به عهده دارند. برای انجام بهتر این فرآیند و اطمینان از یکپارچگی ساختاری پروژه، پیروی از مراحل طراحی معماری ضروری است.
در همین راستا معماران باید درباره طرح، ویژگی‌های ساختمان و انتخاب پیمانکار با کارفرما مشورت کنند.
دانشجویان معماری نیز روند طراحی معماری مشابهی را طی می‌کنند؛ تعریف مسئله، ارائه ایده، بازخورد دیگران و اصلاحیه.
Comments